Αρχαία πόλη του Ζάρακα

Πάνω από το λιμάνι του Γέρακα, (δυτικά του υψώματος), βρίσκεται η αρχαία πόλη του Ζάρακα. Σύμφωνα με τον περιηγητή Παυσανία, (Ι,38,4), η πόλη πήρε το όνομά της από τον Λακεδαιμόνιο ήρωα Ζάρακα, την οποία ίδρυσε μεταξύ του 1300 και 1200 π.Χ. Μάλιστα, ιερό του Ζάρακα υπήρχε στην Αττική. Ο Ζάρηκας ή Ζάρακας ήταν γιος του βασιλιά της Καρύστου Πετραίου. Κατά τον Πολύβιο, (IV,36,3-6), ο βασιλιάς της Σπάρτης Λυκούργος, το 219 π.Χ., κατά την διάρκεια της αιφνιδιαστικής εκστρατείας του για την κατάληψη έξι πόλεων στη νότια Αργολίδα, δεν κατόρθωσε να καταλάβει τον Ζάρακα. Η αρχαία πόλη ήταν γνωστή για την ασφάλεια του λιμανιού της και για την φυσική οχυρότητα της θέσης της. Στον αρχαιολογικό χώρο του Ζάρακα είναι εμφανή τόσο τα αρχαία τείχη όσο και οι μεταγενέστερες Ρωμαϊκές και Βυζαντινές προσθήκες. Στην θέση αυτή κτίστηκε, πιθανότατα, κατά την Ελληνιστική περίοδο, (3^ος μ.Χ. αιώνας), το οχυρωματικό τείχος της πόλης και της ακρόπολης του Ζάρακα.

Κατά τους Ρωμαϊκούς χρόνους, η πόλη ανήκε στο Κοινό των Ελευθερολακώνων, (Παυσ. ΙΙΙ,21, 7). Το 272 π.Χ. ο Ζάρακας υπέστη μεγάλη καταστροφή από τον Κλεώνυμο, γιο του Κλεομένη του Β’. Εκείνη την περίοδο αναφέρεται για πρώτη φορά και η ονομασία Ιέραξ, δηλαδή Γέρακας. Ονομάστηκε έτσι ίσως γιατί η θέση του το κάνει να μοιάζει με αρπακτικό πουλί, ίσως και από παραφθορά της λέξης Ζάραξ. Κατά τον 2^ο αιώνα μ.Χ., η πόλη παρουσίαζε εικόνα εγκατάλειψης. Το μόνο σημαντικό κτίσμα στην περιοχή ήταν ένας ναός του Απόλλωνα με το λατρευτικό άγαλμα στον τύπο του Απόλλωνα κιθαρωδού. Τα λείψανα του ναού, δεν έχουν, δυστυχώς, εντοπιστεί.

Κατά τους μεταγενέστερους χρόνους, ο Ζάρακας ανήκε στην επικράτεια της Μητρόπολης της Μονεμβασίας, όπως αναφέρεται σε χρυσόβουλο του έτους 1301, του Βυζαντινού αυτοκράτορα Ανδρόνικου Β’ Παλαιολόγου. Σύμφωνα με περιηγητές η περιοχή ονομάστηκε αργότερα «Porto Bottas», ενώ ο Pouqueville αναφέρει το όνομα «Porto des Tonneaux» και ο Leake το όνομα «Porto Cadena». Το 1462, η περιοχή περιήλθε στην κυριαρχία των Τούρκων και για τα επόμενα τετρακόσια χρόνια ακολούθησε μια εναλλαγή Ενετικής και Τουρκικής κυριαρχίας της πόλης. Οι Ενετοί τειχίσαν το λιμάνι του Ζάρακα και έκλεισαν την είσοδό του με αλυσίδες, (Porto Cadena).

Η είσοδος στην πόλη γίνεται μέσα από μία αρκετά καλοδιατηρημένη πύλη, δείγμα της οχυρωματικής τεχνικής των Ελληνιστικών χρόνων. Ανάμεσα στα δύο τείχη, (στο εσωτερικό και το εξωτερικό), είναι ορατά και λείψανα των Ρωμαϊκών χρόνων. Η γραμμή του εξωτερικού οχυρωματικού περιβόλου σώζεται στην βόρεια και τη δυτική πλευρά του αρχαιολογικού χώρου. Την άμυνα του τείχους ενισχύουν οκτώ ορθογώνιοι, ή τετράγωνοι στην κάτοψη, πύργοι, ενώ σε ορισμένα σημεία υπάρχουν ίχνη επισκευών των μεταγενέστερων χρόνων. Στην ανατολική πλευρά του χώρου, που ορίζεται από τον εξωτερικό οχυρωματικό περίβολο, έχει κτιστεί η ακρόπολη. Η είσοδος στο εσωτερικό της ακρόπολης γινόταν από μία σωζόμενη πύλη στη βορειοδυτική γωνία του τείχους της, η άμυνα της οποίας ενισχυόταν με έναν συμπαγή, κυκλικό στην κάτοψη, πύργο. Η δίοδος της εισόδου, η οποία χρονολογείται μετά το 272 π.Χ., έχει την μορφή στενού διαδρόμου, (πλάτους 1 μέτρου), που προχωρεί προς τα βόρεια και κάμπτεται προς τα ανατολικά. Η στενή αυτή δίοδος πρέπει να φυλασσόταν, σε περιπτώσεις κινδύνου, με ξύλινες, μη μόνιμες θύρες σε δύο σημεία. Λείψανα μεταγενέστερων κτιρίων είναι, σήμερα, ορατά στον εντός των τειχών χώρο. Ιδιαίτερα εντυπωσιακό είναι ένα καμαροσκεπές κτίριο των Ρωμαϊκών χρόνων, οι τοίχοι του οποίου είναι κτισμένοι με μεικτή τεχνική και σώζονται σε μεγάλο ύψος. Τέλος, στον χώρο της ακρόπολης είναι, επίσης, ορατά τα λείψανα τρίκλιτης βασιλικής που οικοδομήθηκε κατά τους Χριστιανικούς χρόνους.