Το γραφικό κεφαλοχώρι Δαφνί (ή Δάφνιο), ανήκει στον δήμο Ευρώτα και έχει, περίπου, 1000 κατοίκους. Είναι κτισμένο σε υψόμετρο 300 μέτρων και απέχει, μόλις, 20 χιλιόμετρα από την Σπάρτη. Η θέση του, δικαίως, το χαρακτηρίζει ως «τον οφθαλμό της Λακωνίας».
Το Δαφνί ανήκει στα Μπαρδουνοχώρια. Τα χωριά που λέγονται έτσι πήραν το όνομα από το ποτάμι Μπαρδούνια, το οποίο πηγάζει από τις πηγές της Αγίας Μαρίνας (Τσέρια) Μελιτίνης και χύνεται στον κάμπο του Μαυροβουνίου στο Γύθειο. Υπάρχουν δύο εκδοχές για την προέλευση της ονομασίας του χωριού. Η πρώτη εκδοχή είναι παραφθορά της αρχαίας ονομασία της περιοχής Αφιδναί (Αφιδναί-Δάφναι-Δαφνί). Κατά άλλους λέγεται ότι προήλθε από τις πολλές δάφνες που υπήρχαν εκεί. Στην αρχαία πόλη Αφιδναί (στη θέση Τροχάλια), έχουν ανασκαφεί πολλά ευρήματα (γλυπτά, αγαλματίδια, σπασμένα κιονόκρανα), τα οποία μαρτυρούν την ύπαρξή της γύρω στο 800 π.Χ. Αρκετά από τα ευρήματα έχουν συγκεντρωθεί στο Δημοτικό Σχολείο του Δαφνίου. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα ενός μαρμάρου (που ανακαλύφθηκε το 1901), στο οποίο απεικονίζεται παράσταση από την λατρεία των νεκρών. Ένα αντίστοιχο φυλάσσεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Σπάρτης.
Στον ίδιο χώρο είναι κτισμένος ο μικρός Βυζαντινός ναός της Παναγίας της Μολεμένης, ο οποίος χρονολογείται κατά τον 13ο αιώνα. Ο ναός ονομάστηκε έτσι, γιατί τον μόλυναν οι ορδές του Ιμπραήμ, τον Σεπτέμβριο του 1825.
Από την αρχαία πόλη καταγόταν και ο ελεγειακός ποιητής Τυρταίος, ο οποίος έζησε κατά τον Δεύτερο Μεσσηνιακό Πόλεμο, (645-628 π.Χ.). Ειδικευόταν στην πολεμική μουσική. Ένα από τα πολλά εμβατήρια που έχει γράψει είναι το ακόλουθο:
«Εμπρός της Σπάρτης τα παιδιά
της λεβεντογεννήτρας,
Με την ασπίδα στα ζερβά,
μ’ατρόμητο κοντάρι,
μη την λυπάστε τη ζωή
σαν άξιοι γιοί της Σπάρτης».
Κοντά στο χωριό Δαφνί (σε απόσταση 5 χιλιομέτρων), στο κεντρικότερο τμήμα της Λακωνικής κοιλάδας του Ευρώτα, βρίσκεται η οροσειρά Λυκοβουνό. Η κορυφή της ονομάζεται Κουρκουτάς και έχει ύψος 617 μέτρα. Το όνομα της οροσειράς προέρχεται από κάποια Βυζαντινή Καστροπολιτεία που άκμασε εκεί κατά τον 13ο-14ο αιώνα. Κατά την τοπική παράδοση, το όνομα του Λυκοβουνού σημαίνει «το βουνό των λύκων». Ο λόφος, παρόχθιος του Ευρώτα και προφυλαγμένος από τα γύρω βουνά Ταϋγετο και Πάρνωνα, είχε σωστά επιλεγεί για την δημιουργία του Μεσαιωνικού οικισμού.
Πενήντα μέτρα βορειοανατολικά του ναού του Αγίου Γεωργίου στο Λυκοβουνό, βρίσκεται ένας πύργος, («βίγλα»), ο οποίος διασφάλιζε τον έλεγχο ολόκληρης της περιοχής. Ο πύργος σώζεται, σχεδόν, σε όλο του το ύψος και θα πρέπει να είχε τρεις ορόφους. Η πρόσβαση στον πρώτο όροφο γινόταν με κτιστή σκάλα. Τέλος, σε όλους τους τοίχους ανοίγονται πολεμοθυρίδες, ενώ στα υψηλότερα σημεία υπάρχουν καταχύστρες ή ζεματίστρες.
Κατά την Φραγκοκρατία, οι Δαφνιώτες κατοικούσαν στο Παλιοδάφνι. Βορειοανατολικά του χωριού, δεσπόζει ο ερειπωμένος πύργος, γνωστός ως «Παλιόπυργος», σχετικά κοντά στην Καστροπλιτεία του Λυκοβουνού. Σύμφωνα με μία τοπική παράδοση, ο πύργος επικοινωνούσε με υπόγεια σήραγγα με το Λυκοβουνό. Σύμφωνα με μία ακόμη παράδοση, στον πύργο αυτό κατοικούσε μία Βενετσιάνα πριγκίπισσα, η οποία είχε φυτέψει ένα μοναδικό φυτό, την «Γλυκόριζα». Το φυτό αυτό, από τότε μέχρι σήμερα, φυτρώνει μονάχα στο συγκεκριμένο σημείο. Σύμφωνα με τα κατασκευαστικά και μορφολογικά στοιχεία, ο πύργος χρονολογείται στους Υστεροβυζαντινούς χρόνους (14ος ή 15ος αιώνας). Σε επαφή με την δυτική πλευρά του πύργου, υπήρχε ο ναός της Αγίας Σοφίας, από τον οποίο σώζονται, μονάχα, η αψίδα του Ιερού και τμήματα της τοιχοποιίας του.
Το Δαφνί και το Λυκοβουνό ήταν δύο ξεχωριστά χωριά, λόγω των διωγμών που υπέστησαν οι Λυκοβουνιώτες, όμως, μετακινήθηκαν στο Δαφνί και έτσι αυτό άρχισε να αναπτύσσεται. Όταν το χωριό μεταφέρθηκε από την περιοχή Παλιοδάφνι στο Δαφνί οικοδομήθηκε ένας μεγάλος πύργος, γνωστός ως «Πύργος του Δαφνίου». Εκεί, το 1787, ο Καπετάν Ζαχαριάς ο Μπαρμπιτσιώτης, αντιμετώπισε τον Αλβανό λησταντάρτη Μεράκο. Ο Εμίρ, (Ομέρ), ή Εμιράκος, (Μεράκος όπως τον έλεγαν οι Έλληνες), ήταν Αλβανός αξιωματικός στην υπηρεσία του Αλή Πασά Ιωαννίνων. Ο Μεράκος φημιζόταν για την ανδρεία του, για αυτό και ένα δημοτικό τραγούδι χαρακτηριστικά λέει:
«Ειμ’ Εμιράκος ξακουστός στον κόσμο ξακουσμένος
που πήγα και επάτησα Κακοσούλι
που δεν το πάτησε κανείς το πάνω Κακοσούλι...»
Ο Μεράκος, για να αποφύγει την καταδίωξή του και την σύλληψή του από τον Πασά της Τριπόλεως, κλείστηκε στον Πύργο του Δαφνίου μαζί με τους οπαδούς του. Ο Τούρκος διοικητής της Τριπόλεως ανέθεσε την εκπόρθηση του Πύργου στον Αμούς Αγά, (ή Μουσάγα). Όταν η πολιορκία δεν έφερε κανένα αποτέλεσμα, ανέλαβε δράση ο Καπετάν Ζαχαριάς. Ο Ζαχαριάς διέταξε την ανατίναξη του Πύργου, ο οποίος κατέρρευσε και έμεινε, μονάχα, η μία έπαλξή του, που διατηρήθηκε μέχρι το 1960. Λέγεται, μάλιστα, ότι κοντά στον Ζαχαριά, κατά την πολιορκία του Μεράκου στον Δαφνιώτικο Πύργο, βρισκόταν και ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, που τότε ήταν μόλις 17 ετών.
«Τρεις περδικούλες κάθονται μεσ’στο Δαφνί στον Πύργο,
η μία τη βιγλ’ αγνάντευε κι’ η άλλη την Κουρτσούνα
κι’ η τρίτη η καλλίτερη μοιρολογά και λέει:
-Θέ μου και τί να γίνεται Αυδής με το Μοράκο.
Ουδέ σε γάμο φαίνονται μαϊδέ σε πανηγύρια.
Μαϊδέ στη Μαύρη Ποταμιά που’χε το γύρισμά του.
Μας είπαν πως τους κλείσανε μεσ’στο Δαφνί στον Πύργο.
Τους πολεμά η Αφεντιά μαζί με το Μουσάγα.
Σείστηκε η Μάνη σείστηκε, σειστήκαν τα Μπαρδούνια».
Τον γκρεμισμένο Πύργο παρέλαβε ένας Τούρκος Αγάς, ονόματι Σουλελέ. Γύρω στα 1822, τον Σουλελέ φόνευσε ένας πρόγονος της οικογενείας Στρατάκου, ο Δημήτριος Στρατάκος. Τον Πύργο αυτόν οι απόγονοι του Δημήτρη Στρατάκου, Παναγιώτης και Βασίλειος, τον πούλησαν στον πρακτικό, τότε, γιατρό, Γεώργιο Ιατρίδη.
Την εποχή της Τουρκοκρατίας, η ζωή στο Λυκοβουνό μαρτυρείται από τον μεγάλο αριθμό των ερειπωμένων κτισμάτων (πολλά εκ των οποίων έχουν οχυρωματικό χαρακτήρα). Τα καλύτερα διατηρημένα ανάγονται στα χρόνια μετά την Επανάσταση του 1821 και ήταν οι κατοικίες της οικογένειας των Μαυρομιχαλέων. Χαρακτηριστική είναι και η κρήνη με το ισλαμικό τόξο και την εγχάρακτη επιγραφή, η οποία σήμερα είναι, δυστυχώς ασβεστωμένη.
Το Λυκοβουνό συνέχισε την ακμή του και κατά την Μεταβυζαντινή περίοδο, όπου κατά την παράδοση, κατοικούσαν 1000 οικογένειες. Επί βασιλείας Όθωνος, το Λυκοβουνό δόθηκε ως ανταμοιβή στον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη (διακεκριμένο οπλαρχηγό), για την προσφορά του στην Ελληνική Επανάσταση. Οι Μαυριμιχαλέοι δεν ήταν διατεθειμένοι να μοιραστού ν την γη τους με τους Λυκοβουνιώτες και για τον λόγο αυτό τους κυνήγησαν. Οι περισσότεροι κατέφυγαν στο Δαφνί, καθώς και σε διάφορα χωριά, όπως είναι το Ξηροκάμπι, η Κυδωνιά κ.α. Μάλιστα, ο Δημήτρης Κουτράκος προσπάθησε να αποτρέψει αυτή την κατάσταση, όμως δολοφονήθηκε στο σημείο, γνωστό ως «του Κουτράκου τ’αλώνι».
Στις αρχές του 18ου αιώνα, στην απογραφή των Βενετών επί του Franvesco Grimani, αναφέρεται ότι το Λυκοβουνό ανήκε στο Territorio di Mistra της Επαρχίας Λακωνίας (Provincia di Laconia), με πρωτεύουσα τη Μονεμβασιά (Monemvasia). Λίγο μετά την δημιουργία του Νέου Ελληνικού κράτους, το Λυκοβουνό έγινε η πρωτεύουσα του δήμου Κυδωνίας. Ο οικισμός εγκαταλείφθηκε μετά το 1840, όταν καταργήθηκε ο δήμος Κυδωνίας και οι περισσότεροι κάτοικοι μετακινήθηκαν στο χωριό Δαφνί, αναζητώντας καλύτερες συνθήκες ζωής.
Το Λυκοβουνό έχει, πλέον, κηρυχθεί από την Αρχαιολογική Υπηρεσία, ως Μεσαιωνικός οικισμός. Σήμερα, ο επισκέπτης μπορεί να δει τα συντρίμμια του τζαμιού που είχε κτιστεί επί Τουρκοκρατίας, καθώς και τον οικισμό του Άι-Γιάννη, ο οποίος υπήρχε κατά τους Βυζαντινούς χρόνους. Εκεί, βρίσκεται και η εκκλησία του Άι-Γιάννη του Ριγανά. Μάλιστα, κάθε χρόνο στις 24 Ιουνίου (ημέρα που γιορτάζει ο Άι-Γιάννης) πραγματοποιείται πανηγύρι στην γραφική βρύση του οικισμού. Το πανηγύρι αυτό διοργανώνεται πάνω από 70 χρόνια, για να μην ξεχνάνε οι Δαφνιώτες τις ρίζες τους.
Η μεγάλη ακμή του Δαφνίου ξεκινά από τις αρχές του 20ου αιώνα. Το παλιό Δημοτικό Σχολείο κατασκευάστηκε στα τέλη του 1800, ενώ το σημερινό σχολείο κτίστηκε το 1930 και βρίσκεται στην Πάνω Πλατεία ή Πάνω Αλώνια. Το 1967, στην θέση της παλιάς εκκλησίας κτίστηκε η καινούρια εκκλησία του Αγίου Γεωργίου. Επίσης, το 1929, ιδρύθηκε ο Πολιτιστικός Σύλλογος Φιλοπροόδων Δαφνιωτών, ο οποίος συνεχίζει ενεργά το έργο του μέχρι και σήμερα.
Το χωριό Δαφνί είναι γνωστό σε ολόκληρη την Λακωνία για δύο γιορτές με βαθιές ρίζες στην παράδοση:
Ο Βλάχικος Γάμος Δαφνίου διοργανώθηκε για πρώτη φορά σε ολόκληρη την Πελοπόννησο το 1963 και αποτελεί σήμα κατατεθέν για το χωριό. Καθ’ όλη την διάρκεια της Αποκριάς, στην κεντρική πλατεία του χωριού, διοργανώνονται διάφορες πολιτιστικές εκδηλώσεις με αποκορύφωση την Καθαρά Δευτέρα όπου λαμβάνει χώρα ο Βλάχικος Γάμος. Οι κάτοικοι και οι επισκέπτες παρακολουθούν την παρέλαση των αρμάτων και τα παραδοσιακά έθιμα, όπως είναι «τα βόδια», «ο αργαλειός», «η αρκούδα», «οι μεθύστακες» κ.α.
Η Γιορτή Κρασιού στο Δαφνί αποτελεί σύμβολο για την Λακωνία. Ξεκίνησε την δεκαετία του 1960, με πρωτοβουλία του Σταύρου Μυλωνάκου, στην συνέχεια, όμως, διακόπηκε. Ο Πολιτιστικός Σύλλογος Δαφνίου αναβίωσε την γιορτή αυτή το 2011 και από τότε πραγματοποιείται κάθε χρόνο προς τα τέλη Οκτωβρίου. Η διήμερη γιορτή λαμβάνει χώρα στην κεντρική πλατεία του χωριού και συνοδεύεται από πολιτιστικές, αθλητικές και λαογραφικές εκδηλώσεις, όπως είναι η έκθεση φωτογραφίας, το πάτημα σταφυλιών, οι 0παραδοσιακοί χοροί κ.α. Μην ξεχνάμε, άλλωστε, πως το Δαφνί φημίζεται για την άριστη ποιότητα του κρασιού που παράγει-από τα Βυζαντινά χρόνια ακόμη.
