Εκκλησία Ελκομένου Χριστού

Ο ναός Ελκομένου Χριστού δεσπόζει στο χώρο της πλατείας, στην Κάτω Πόλη της Μονεμβασιάς και θεωρείται ο παλαιότερος του βράχου. Πρόκειται για τρίκλιτη βασιλική με τρούλο, τρεις ημικυκλικές αψίδες στα ανατολικά και θολωτό νάρθηκα στα δυτικά. Η αρχιτεκτονική μορφή που έχει σήμερα ο ναός είναι αποτέλεσμα μετασκευών διαφόρων εποχών. Η αρχική οικοδομική του φάση ανάγεται, πιθανότατα, στους Παλαιοχριστιανικούς χρόνους (6^ος-7^ος αιώνας) όταν εγκαταστάθηκαν οι πρώτοι κάτοικοι της πόλης. Το παρεκκλήσι του Αγίου Ιωάννη, που είναι ενσωματωμένο στη νότια πλευρά του ναού, χρονολογείται στον 11^ο-12^ο αιώνα. Το 1697, σύμφωνα με την επιγραφή πάνω από την είσοδο, προστέθηκαν ο εξωνάρθηκας, το παρεκκλήσιο και ο τρούλος στο μέσο, περίπου, του κτιρίου. Ο ναός καταστράφηκε το 1770 από την επιδρομή Τουρκαλβανών και επισκευάστηκε αρκετές φορές ακόμη.

Ο ναός απογυμνώθηκε πολλές φορές από φορητές εικόνες και κειμήλια. Ο αυτοκράτορας Ισαάκιος Β’ Άγγελος (1185-1195) αφαίρεσε την εικόνα του Ελκομένου Χριστού και τη μετέφερε στο παρεκκλήσι του Αρχαγγέλου Μιχαήλ στα Σθένια της Κωνσταντινούπολης. Επίσης, η εικόνα της Σταύρωσης (β’ μισό του 14^ου αιώνα) μετά την κλοπή της από αρχαιοκάπηλους, το 1979, και την επί πολλά έτη έκθεσή της στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο Αθηνών, επέστρεψε το 2011 στο ναό του Ελκομένου Χριστού. Δυστυχώς, οι αρχαιοκάπηλοι προκάλεσαν σοβαρότατες ζημιές στην εικόνα αφαιρώντας το μουσαμά με την αγιογραφία και στη συνέχεια τεμαχίζοντας την εικόνα. Τη δύσκολη προσπάθεια αποκατάστασης της εικόνας ανέλαβαν οι καλύτεροι αγιογράφοι της εποχής, οι οποίοι πέτυχαν την επανασυγκόλληση των διαμελισμένων τμημάτων του τέμπλου και εν συνεχεία τοποθέτησαν το μουσαμά με την αγιογραφία του Ελκομένου. Η εικόνα του Ελκομένου θεωρείται μία από τις μεγαλύτερες και ωραιότερες της λεγόμενης «Παλαιολόγειας Αναγέννησης», αποτελώντας ανεκτίμητης αξίας εκκλησιαστικό κειμήλιο.

Το εσωτερικό του ναού κοσμούν Μεταβυζαντινές εικόνες (17^ος-18^ος αιώνας) όπως ο Ελκόμενος Χριστός, ο Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος, η Γέννηση του Χριστού στο τέμπλο κ.α. Τα μαρμάρινα γλυπτά χρονολογούνται στους Παλαιοχριστιανικούς και Βυζαντινούς χρόνους. Επίσης, το σημερινό μαρμάρινο τέμπλο κατασκευάσθηκε το 1901 από τον Τήνιο μαρμαρογλύπτη Γεώργιο Καπαριά, το οποίο αντικατέστησε ένα παλαιότερο ξυλόγλυπτο που σήμερα βρίσκεται στο ναό της Παναγίας της Μυρτιδιώτισσας.

Ο ναός Ελκομένου Χριστού, σήμερα, λειτουργεί ως μητροπολιτικός και εορτάζει τη Μεγάλη Πέμπτη, ενώ στις 23 Μαΐου εορτάζεται η επιστροφή της εικόνας στη Μονεμβασιά.