Η υφαντική τέχνη στο χωριό Γεράκι
Το χωριό Γεράκι (γνωστό κι ως «Μικρός Μυστράς») απέχει 39 χιλιόμετρα από την Σπάρτη και φημίζεται για την παράδοση της υφαντικής τέχνης. Μάλιστα, μέχρι και σήμερα οι γυναίκες του χωριού ασχολούνται με την οικιακή υφαντουργία.
Σύμφωνα με τα αρχαιολογικά ευρήματα, τα Βυζαντινά μνημεία και τις γραπτές πηγές το Γεράκι έχει συνεχή κατοίκηση από την Ύστερη Νεολιθική περίοδο (4400-3000 π.Χ.). Τεκμήρια υφαντουργικής δραστηριότητας κατά τους αρχαίους χρόνους αποτελούν οι 282 πήλινες αγνύθες (βαρίδια κάθετου αργαλειού). Κατά τους Βυζαντινούς χρόνους, τεκμήρια αποτελούν οι ενδυμασίες των Γερακιτών δωρητών στις τοιχογραφίες των ναών του οικισμού και του Κάστρου. Ανάμεσά τους ξεχωρίζει η ζωγραφική απεικόνιση τελειώματος υφαντού με κόμπους, στο ναό του Αγίου Ιωάννη του Χρυσόστομου.
Από τα υφαντά του Γερακίου που ξεχωρίζουν και εξακολουθούν να φτιάχνονται μέχρι και τις ημέρες μας είναι τα κιλίμια (χειροποίητοι τάπητες από πρόβειο, συνήθως, μαλλί και βαμβάκι) τα οποία αναφέρονται σε προικοσύμφωνα του Γερακίου, στα τέλη του 19ου αιώνα. Το παλαιότερο κιλίμι χρονολογείται κατά τον 17ο αιώνα (Β’ Ενετοκρατία) και φέρει την επιγραφή «ΧΓΣ 1686». Άλλα είδη υφαντών είναι: ο διάδρομος (μακρόστενος τάπητας), η πάντα (διακοσμητικό υφαντό τοίχου), το ταγάρι (μικρός σάκος ώμου), το πατάκι, οι μαξιλάρες και οι γυναικείες ζώνες.
Τα περισσότερα παλαιά κιλίμια ξεχωρίζουν για τον ιδιαίτερο διάκοσμό τους, τα έντονα χρώματα και τα περίτεχνα με κομποδεσιές πλεγμένα κρόσσια τους. Συνήθως, το κέντρο τους καλύπτει κεντρική παράσταση με φυτικό και ζωικό διάκοσμο ή θέματα όπως το «Δέντρο της ζωής» ή το «σχέδιο του Ήλιου». Είναι, μάλιστα, πιθανών το «Δέντρο της ζωής» να συνδέεται με τον γάμο και την γονιμότητα. Τα κιλίμια περιβάλλονται από μία ή δύο διακοσμητικές ζώνες («γρέπες») με διαφορετικό χρώμα και επαναλαμβανόμενα θέματα. Η βαφή των νημάτων γινόταν με τη χρήση αυτοσχέδιων φυτικών βαφών. Παραδείγματος χάρη, το σκούρο καφέ έβγαινε από τη φλούδα της καρυδιάς, το κόκκινο από τον αυτοφυή θάμνο ριζάρι, το πορφυρό από το κοχύλι και το μαύρο από το φυτό μέλεγος, ενώ χρησιμοποιούσαν και διάφορα βότανα, λαχανικά, φύκια κ.α. Για να πετύχουν οι γυναίκες τα επιθυμητά χρώματα έκαναν προσμίξεις και με υλικά όπως είναι το ξύδι, το αλάτι, το θαλασσινό νερό, ακόμη και ούρα.
Κατά τον 20ο αιώνα, τα σχέδια των κιλιμιών αλλάζουν έχοντας επιρροές από διάφορα σχέδια για κεντήματα, καθώς και από βιβλία της ελληνικής λαϊκής τέχνης. Έτσι, ιδιαίτερα δημοφιλή είναι τα σχέδια «πλακάκι», «μαργαρίτα», «βυζαντινό» κ.α. Κατά το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα, ιδιαίτερη ώθηση στην παραγωγή υφαντών κιλιμιών έδωσε η λειτουργία της βιοτεχνίας «Καλαμαρά», στη Σπάρτη, που παρήγαγε μάλλινα νήματα και χημικές βαφές και στη συνέχεια πουλούσε στο Γεράκι.
Η υφαντική στον όρθιο αργαλειό (ή ορθός αργαλειός) αναπτύχθηκε στο Γεράκι τόσο ως οικιακή τέχνη, για την κάλυψη των αναγκών της οικογένειας, όσο και ως εμπορική δραστηριότητα. Συγκεκριμένα, η υφαντική τέχνη των κιλιμιών στο Γεράκι αποτελεί ισχυρό στοιχείο της πολιτισμικής ταυτότητας των κατοίκων και οι γνώσεις υφαντικής σε όρθιο αργαλειό μεταφέρονται από τις γιαγιάδες και τις μητέρες στις κόρες. Μάλιστα, για την ανάδειξη των Γερακίτικων υφαντών, κατά το παρελθόν, έχουν πραγματοποιηθεί προσπάθειες με διακρίσεις σε διεθνείς εκθέσεις (Βιέννη 1873, Πανελλήνια Έκθεση Ζαππείου 1888, Θεσσαλονίκη 1968). Το 1988, ιδρύθηκε ο Γυναικείος Οικοτεχνικός Χειροτεχνικός Συνεταιρισμός Γερακίου Λακωνίας «Η Εργάνη» με σκοπό την διατήρηση της τέχνης. Βρίσκεται στην πλατεία του χωριού και ως αντικείμενο έχει την ύφανση κιλιμιών κατά παραγγελία. Επίσης, το 1999 προβλήθηκε η υφαντική παράδοση του Γερακίου από την 5η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων σε εκδήλωση με τίτλο: «Το Αθάνατο Νερό».
Τον Ιούλιο του 2021, στο χωριό εγκαινιάστηκε η δομή διδασκαλίας υφαντικής τέχνης, η οποία λειτουργεί στον Δημοτικό Ξενώνα Γερακίου. Μάλιστα, η δομή έχει ενταχθεί και στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας. Τέλος, κάθε χρόνο στο χωριό πραγματοποιείται το έθιμο των Γερακίτικων υφαντών όπου οι νοικοκυρές απλώνουν τα παλιά υφαντά κιλίμια στις ταράτσες και τα μπαλκόνια των σπιτιών τους. Το έθιμο αυτό οργανώνει ο «Πολιτιστικός Σύλλογος Γερονθρών» και ξεκίνησε το 1930, όταν μέλη της Ακαδημίας Αθηνών έφτασαν στο Γεράκι για να βραβεύσουν την κοινότητα για τα έργα που είχε επιτελέσει.