Πυργόσπιτο των Γρηγοράκηδων στον Αγερανό

Το Πυργόσπιτο των Γρηγοράκηδων (γνωστό κι ως Πύργος Αντωνόμπεη), βρίσκεται στο χωριό Αγερανός, το οποίο απέχει 60 χιλιόμετρα από την Σπάρτη. Χάρη στη φρουριακή του συγκρότηση έχει χαρακτηριστεί ως ένα μικρό κάστρο. Κατασκευάστηκε το 1782 ανάμεσα σε δύο μικρές πεδιάδες,(τον λόφο Κάμπο και το Βαθύ), επάνω σε λόφο, και βρίσκεται 4 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά του Κάστρου του Πασσαβά. Πιθανολογείται ότι ιδρυτής του συγκροτήματος ήταν ο εξάδελφος του Τζανέτου Γρηγοράκη, (ή Τζανήμπεη), και μετέπειτα Μπέης της Μάνης, Αντωνόμπεης, (1803-1810). Αναφέρεται, επίσης, ότι ο Αντωνόμπεης Γρηγοράκης ήταν ο ανακαινιστής του συγκροτήματος, το οποίο καταστράφηκε το 1807 από τους Τούρκους.

Το συγκρότημα είναι λιτό και ξεχωρίζει για την φρουριακή του αρχιτεκτονική. Το οχύρωμα καταλαμβάνει χώρο 1100 τ.μ., ενώ η πέτρινη πύλη προς τον εσωτερικό χώρο έχει ακανόνιστο ορθογώνιο σχήμα. Το υπερκείμενο φυλάκιο-λότζα αποτελείται από καταχύστρα και ντουφεκότρυπες. Ο πύργος, ύψους 16 μέτρων, έχει τους κύριους χώρους επάνω και τους βοηθητικούς κάτω. Συγκεκριμένα, αποτελείται από θολοσκέπαστο κατώι με πατάρι, δύο κυρίως ορόφους και δώμα. Η πρόσβαση στον πρώτο όροφο γινόταν με οχυρωμένη σκάλα που κατέληγε σε πλατύσκαλο με κινητή γέφυρα. Μία ξύλινη γωνιακή σκάλα οδηγούσε στον δεύτερο όροφο που διέθετε τζάκι και έξι παράθυρα. Στην κορυφή του πύργου ξεχωρίζουν οι «πετρομάχοι», δηλαδή παράθυρα κτισμένα στην κορυφή και εκτός περιμέτρου. Τα παράθυρα αυτά έχουν πλαγιαστές οπές, οι οποίες διευκόλυναν την άμυνα. Στη βάση κάθε «πετρομάχου», ο επισκέπτης μπορεί να δει μία ανθρωπόμορφη διακόσμηση επάνω σε πωρόλιθο. Πιθανόν να πρόκειται για την κεφαλή του Μπέη-σύμβολο ισχύος της οικογενείας. Την λιτή όψη του πύργου τονίζουν δύο πέτρινες ζώνες που διατρέχουν τη βάση και την κορυφή του στηθαίου, καθώς και τα τοξωτά πέτρινα ανώφλια με τις παραστάδες των κουφωμάτων.

Στην απέναντι πλευρά της αυλής, βρισκόταν επίσημο διώροφο κτίριο, το «παλατάκι», με θολοσκέπαστο κατώι που είχε πολλές πολεμίστρες και στέγαζε τον στάβλο και τον αχυρώνα. Στο βορειοανατολικό τμήμα του οχυρού υπήρχε ένα διώροφο σπίτι-πυργάκι και δίπλα του ένα θολωτό κτίσμα με μία δευτερεύουσα πύλη του τείχους. Επίσης, στο βορειοδυτικό άκρο υπήρχε ελαιοτριβείο, ενώ στη νοτιοανατολική γωνία μία μεγάλη γιστέρνα. Περιφερειακά, το συγκρότημα προστατεύεται από κυκλικούς πυργίσκους ή γουλάδες, οι οποίοι βρίσκονται χαμηλότερα του κυρίως πύργου και αποτελούνται από πολλές ντουφεκότρυπες.