Το ημιορεινό χωριό Χρύσαφα είναι κτισμένο σε υψόμετρο 550 μέτρων και βρίσκεται 15 χιλιόμετρα ανατολικά της Σπάρτης. Πρόκειται για ένα όμορφο χωριό με πετρόκτιστα αρχοντικά, χαρακτηριστικά δείγματα της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής.
Η ευρύτερη περιοχή της Χρύσαφας έχει κατοικηθεί για χιλιάδες χρόνια, από την Νεολιθική εποχή. Η Αγγλική Αρχαιολογική Σχολή που έκανε έρευνες γύρω από το χωριό, κατά την δεκαετία του 1980, μας παρέχει έναν μακρύ κατάλογο με τοποθεσίες όπου βρέθηκαν ίχνη ιερών, μικρών οικισμών και άλλων αρχαίων εγκαταστάσεων. Ένα εντυπωσιακό εύρημα είναι αυτό που, σήμερα, εκτίθεται στη συλλογή του παλιού Αρχαιολογικού Μουσείου του Βερολίνου. Πρόκειται για ένα ανάγλυφο το οποίο βρέθηκε στην περιοχή Πυκρομυγδαλιά, στα Χρύσαφα. Είναι λαξευμένο επάνω σε γκριζογάλανη πέτρα και απεικονίζει δύο θεότητες και δύο πιστούς που στέκονται μπροστά τους.
Ο οικισμός κτίστηκε κατά τον 12ο ή 13ο αιώνα και γνώρισε σημαντική ακμή κατά τον 17ο αιώνα, χάρη στην ανάπτυξη του εμπορίου μεταξιού. Οι κάτοικοι των Χρύσαφων συμμετείχαν ενεργά στα Ορλωφικά του 1770. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα ο οικισμός να πυρποληθεί από τα Οθωμανικά στρατεύματα και μεγάλο μέρος του πληθυσμού να καταφύγει στην Ύδρα. Οι περισσότερες οικογένειες επέστρεψαν στην περιοχή το 1830. Από τα Χρύσαφα κατάγονταν ο αγωνιστής της Ελληνικής Επανάστασης, Θεοδόσιος Αποστόλης και ο κληρικός και Φιλικός, Ιγνάτιος Ουγγαροβλαχίας. Για να κατανοηθεί η σημασία του χωριού Χρύσαφα, («Ενδοξότατη Χώρα», όπως αναφέρεται σε παλαιότερα έγγραφα), να σημειώσουμε πως ο πρώτος επίσημος χάρτης της Ελλάδος στην περιοχή της Λακωνίας εμφανίζει μόνο τον Μυστρά και τη Χρύσαφα.
