Ιερό της Ορθίας Αρτέμιδος

Το Ιερό της Ορθίας Αρτέμιδος είναι ένα από τα πιο σημαντικά ιερά της αρχαίας Σπάρτης και βρίσκεται ένα χιλιόμετρο ανατολικά από την αρχαία ακρόπολη της πόλης.

Το ιερό ήταν το θρησκευτικό κέντρο της σπαρτιατικής αγωγής των νέων, όπου η πειθαρχία ήταν ζήτημα επιβιώσης. Από το πλήθος των επιγραφών που βρέθηκαν στον χώρο του ιερού φαίνεται πως η θεά Ορθία συνδεόταν με την αγωγή των παιδιών, ηλικίας μικρότερης των 13 ετών. Στο ναό λατρευόταν αρχικά η Μυκηναϊκή θεότητα Ορθία η οποία ήταν η θεότητα της σωτηρίας και της γονιμότητας, καθώς και η προστάτιδα της βλάστησης και των παιδιών. Στους ιστορικούς χρόνους η θεά ταυτίστηκε με την Άρτεμη. Το ιερό γνώρισε μεγάλη ακμή κατά τους Ρωμαϊκούς χρόνους, γεγονός που φανερώνει και η επέκτασή του εκείνη την περίοδο. Επίσης, στον χώρο του ιερού βρέθηκαν χιλιάδες μικροσκοπικά μολύβδινα ειδώλια, ταπεινά αναθήματα φτωχών Σπαρτιατών και ειλώτων, πολλά από τα οποία εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Σπάρτης.

Η ανασκαφική έρευνα της Αγγλικής Αρχαιολογικής Σχολής, (1906-1910), έδειξε ότι η λατρεία στον συγκεκριμένο χώρο ξεκίνησε από τον 9ο αιώνα π.Χ. Ο πρώτος ναός κτίστηκε κατά τον 8ο ή 7ο αιώνα π.Χ. και καταστράφηκε κατά την διάρκεια του 6ου αιώνα π.Χ. πιθανότατα από πλημμύρα. Μονάχα μία γωνία του διασώθηκε από τις μετέπειτα μετασκευές του κτιρίου. Στην θέση του κτίσθηκε ένας νέος ναός, τα κατάλοιπα του οποίου, με νεώτερες επισκευές είναι ορατά μέχρι σήμερα. Η μεγαλύτερη επέμβαση πραγματοποιήθηκε κατά την διάρκεια του 3ου αιώνα μ.Χ., όταν στα ανατολικά του ναού κτίστηκε ένα μεγάλο, πεταλόσχημο αμφιθέατρο και ένας νέος μεγαλύτερος βωμός πιο κοντά στο ναό.

Οι τελετές που γίνονταν εκεί ήταν κυρίως θεατρικά δρώμενα στα οποία συμμετείχαν όλοι οι πιστοί και όχι μόνο οι ηθοποιοί. Κατά την διάρκειά τους φορούσαν πήλινα προσωπεία, πολλά από τα οποία ανακαλύφθηκαν από την αρχαιολογική έρευνα και φυλάσσονται σε μουσεία. Κενρική θέση στις εορταστικές εκδηλώσεις είχε το τελετουργικό μαστίγωμα εφήβων Σπαρτιατών, οι οποίοι ακουμπούσαν στον βωμό. Η εορτή αυτή ονομαζόταν «μάστιγες». Κατά την Ρωμαϊκή εποχή η τελετή του μαστιγώματος έχασε τον θρησκευτικό της χαρακτήρα και έγινε ένα αιματηρό θέαμα που προσήλκυε πλήθη θεατών.