Εορτή Ορθίας ή Ορθωσίας Αρτέμιδος
Ετήσια εορτή των Λακεδαιμονίων προς τιμήν της Ορθίας ή Ορθωσίας Αρτέμιδος, («ορθοί τους γεννωμένους»: αυτή που προστατεύει στο μεγάλωμα το παιδιών ή σηκώνει όσους πέφτουν) ιερό της οποίας υπήρχε στη Σπάρτη. Το ξόανο (λατρευτικό άγαλμα) της θεάς που βρισκόταν στο ιερό το είχαν αρπάξει από τη χώρα των Ταύρων (Κριμαία) ο Ορέστης και η Ιφιγένεια. Η Ορθία Άρτεμις λατρευόταν, επίσης, στη Μεσσήνη (όπου υπήρχε ναός και ξόανό της) στις Βάσσες της Αρκαδίας, στην Αθήνα, στην Αργολίδα και αλλού.
Ο περιηγητής Παυσανίας αναφέρει («Λακωνικά», ΙΙΙ 16,7) πως όταν οι Σπαρτιάτες βρήκαν το άγαλμα της Αρτέμιδος παραφρόνησαν κι όταν θυσίαζαν στην θεά ήρθαν σε αντιπαράθεση, καταλήγοντας σε βιαιοπραγίες. Πολλοί έπεσαν νεκροί πάνω στο βωμό, ενώ άλλοι εξοντώθηκαν από κάποια ασθένεια. Όταν συμβουλεύτηκαν το μαντείο, πήραν χρησμό που έλεγε ότι έπρεπε να «ποτίσουν» το βωμό με ανθρώπινο αίμα. Τότε, ο νομοθέτης Λυκούργος καθιέρωσε τη μαστίγωση των εφήβων στο βωμό, αντί της ανθρωποθυσίας με κλήρο.
Κατά τη διάρκεια της εορτής, πλήθος κόσμου παρακολουθούσε τις ιεροπραξίες, τους λατρευτικούς χορούς και τους αγώνες παίδων και εφήβων. Οι παιδικοί αγώνες περιελάμβαναν τρία κύρια αγωνίσματα: το «καθθηρατόριο» (είδος παιδικού κυνηγιού) τη «μώα» (αγώνισμα τραγουδιού) και την «κελήα» (αγώνισμα τραγουδιού ή απαγγελίας) τα οποία γίνονταν στο χώρο του ιερού της Αρτέμιδος (το κρατικό κέντρο της παιδικής αγωγής). Οι εφηβικοί αγώνες (7-13 ετών) συμπεριελάμβαναν την τελετή της «Διαμαστίγωσις» ή «καρτερίας» και το έπαθλο ήταν ένα σιδερένιο δρεπάνι. Το δρεπάνι αυτό, με τη λίθινη στήλη που ανέγραφε το όνομα του νικητή και το αγώνισμα, αφιερωνόταν στη θεά.
Συγκεκριμένα, η «Διαμαστίγωσις» ήταν αγώνας αντοχής στον πόνο και η παλαιότερη ονομασία του ήταν «Ευάλκης». Πολλοί είναι αυτοί που υποστηρίζουν ότι ο τελετουργικός αγώνας μαστίγωσης ήταν πολιτικό επινόημα του Λυκούργου για να συνηθίζουν τα παιδιά τον πόνο. Πριν από την τελετή γινόταν ειδική προπόνηση των εφήβων για να σκληραγωγηθούν, αφού κάθε εκδήλωση δυσφορίας και πόνου θεωρείτο ατιμωτική. Οι Σπαρτιάτες τιμούσαν όσους έδειχναν τη μεγαλύτερη αντοχή στο μαστίγωμα, προσδίδοντας στους νικητές το προσωνύμιο «βωμονίκες» και στήνοντάς τους ανδριάντες σε δημόσια σημεία της Σπάρτης. Τέλος, η «Διαμαστίγωσις» γινόταν με χυμώδη, ευλύγιστα ραβδιά λυγαριάς, πιστεύοντας ότι η φυτική δύναμη που κάνει τα δέντρα να βλασταίνουν μεταβιβαζόταν σε αυτόν που μαστιγωνόταν, δυναμώνοντάς τον.
(Πηγές: Βλάσης Γ. Ρασσιάς, «Εορτές και ιεροπραξίες των Ελλήνων», Αθήνα, 1998.