Ιερό Αμυκλαίου Απόλλωνος

Το Ιερό του Αμυκλαίου Απόλλωνος (γνωστό και ως Ιερό του Υακίνθου και του Απόλλωνα), βρίσκεται στον λόφο της Αγίας Κυριακής Αμυκλών, μόλις 5 χιλιόμετρα νότια της Σπάρτης. Θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα και ομορφότερα μνημεία της Ελλάδος. Ο ιερός χώρος των Αμυκλών είναι ο πρώτος οργανωμένος μυητικός και λατρευτικός ιερός τόπος στον Ελλαδικό χώρο και συνδέεται με την λατρεία του Υακίνθου - του προελληνικού θεού της βλάστησης μαζί με την αδελφή του Πολύβοια. Αργότερα, ταυτίστηκαν μαζί τους η μάνα-Δήμητρα με την κόρη-Περσεφόνη.

Πρώτος ανασκαφέας του ιερού ήταν ο αρχαιολόγος Χρήστος Τσούντας, το 1889-1990, ο οποίος αποκάλυψε κτιστό ανάλημμα και τον περίβολο του ναού. Η ανασκαφή συνεχίστηκε, το 1904, από τον αρχαιολόγο A. Furtwaengler και τον αρχιτέκτονα E. Fiechter. Το 1907, ανασκάφηκε από τον Α. Σκιά, ο οποίος μετακίνησε την εκκλησία της Αγίας Κυριακής, κάτω από την οποία βρέθηκε ο θρόνος του Αμυκλαίου Απόλλωνος. Μάλιστα, οι έρευνες κατέδειξαν ότι ολόκληρη η εκκλησία της Αγίας Κυριακής έχει κτιστεί από το υλικό του ιερού. Η ανασκαφή συνεχίστηκε, το 1924, από τον E. Buschor και τον W. von Massow. Ένα κολοσσιαίων διαστάσεων μαρμάρινο κατώφλι εντοπίστηκε εντοιχισμένο στην εκκλησία του Προφήτη Ηλία στο Σκλαβοχώρι. Στην ίδια εκκλησία έχουν βρεθεί συνολικά 15 αρχαία αρχιτεκτονικά μέλη, γλυπτά ή κιονόκρανα και ένα ακόμη στους Αγίους Θεοδώρους. Επίσης, στον ναό του Αγίου Νικολάου έχει βρεθεί ενσωματωμένο αρχιτεκτονικό υλικό από τον θρόνο.

Στο Ιερό του Αμυκλαίου Απόλλωνα αποδίδεται ο ακόλουθος μύθος: ο Υάκινθος, (ο μικρότερος γιός του Αμύκλα και της Διομήδης), ήταν ευνοούμενος του θεού Απόλλωνα. Κατά την διάρκεια ενός αγώνα τοξοβολίας μεταξύ των δύο, άθελά του ο Απόλλωνας τον σκότωσε με τον δίσκο. Μία παραλλαγή του μύθου αποδίδει τον θάνατο του Υάκινθου στον άνεμο Ζέφυρο, ο οποίος έσπρωξε επίτηδες τον δίσκο του Απόλλωνα στο κεφάλι του Υακίνθου επειδή τον αγαπούσε και ζήλευε. Λέγεται πως στο σημείο που έπεσε το αίμα από την πληγή φύτρωσε το πολύ όμορφο άνθος, ο Υάκινθος. Ο Υάκινθος θάφτηκε στις Αμύκλες και πάνω από τον βωμό του κτίστηκε ο «θρόνος του Απόλλωνα», ένα ιδιόρρυθμο οικοδόμημα με στοές και δωμάτια, το οποίο χρονολογείται κατά τον 6^ο αιώνα π.Χ. Στο κέντρο του του κολοσσιαίου καθίσματος βρισκόταν το κιονόμορφο άγαλμα του Απόλλωνα. Όπως αναφέρει ο Παυσανίας, το άγαλμα ήταν τριών πήχεων, δηλαδή 14 μέτρα, περίπου, σε ύψος. Το άγαλμα κρατούσε στα χέρια του λόγχη και τόξο, ενώ στο κεφάλι φορούσε κράνος. Ο θρόνος ήταν έργο του γλύπτη Βαθυκλή, από την Μαγνησία της Μικράς Ασίας και χρονολογείται στα τέλη του 6^ου αιώνα π.Χ. Την πρόσοψη του κτιρίου, (δεξιά και αριστερά), στήριζαν τέσσερις γυναικείες μορφές, δύο Χάριτες και δύο Ώρες. Οι μελετητές έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι το άγαλμα προϋπήρχε στη θέση αυτή, τουλάχιστον, μισό αιώνα προτού κατασκευαστεί ο θρόνος. Σήμερα, αρχιτεκτονικά μέλη μεικτού ρυθμού, (δωρικού και ιωνικού), εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Σπάρτης. Ξεχωρίζουν τα τμήματα επιστυλίου, οι ορθοστάτες, οι πλάκες δαπέδου και οροφής, οι παραστάδες για τις θύρες, οι σπόνδυλοι των κιόνων κ.α.

Τέλος, στο Ιερό λάμβαναν χώρα τα «Υακίνθια», τα οποία ήταν γιορτές και αγώνες κατά τον Λακωνικό μήνα Εκατομβέα, (Ιούλιος).