Η αρχαία εορτή των «Γυμνοπαιδιών»
Η ετήσια μεγάλη εορτή των «Γυμνοπαιδιών» ήταν αφιερωμένη προς τιμήν των θεών Απόλλωνα Πυθαέως, Αρτέμιδος, Λητούς και ίσως και του Διονύσου. Σύμφωνα με κάποιες μαρτυρίες, η εορτή διαρκούσε δέκα ημέρες. Στην αγορά της πόλεως της Σπάρτης στήνονταν τα αγάλματα των τιμώμενων θεών και γύρω τους οι γυμνοί σπαρτιατόπαιδες εκτελούσαν λατρευτικούς χορούς, μιμητικές παραστάσεις και γυμναστικές ασκήσεις υπό την μουσική συνοδεία παιάνων (ύμνων) του Διονυσοδώρου ή μελών του Αλκμάνος του Θάλητος.
Την τελευταία ημέρα (στο χώρο του θεάτρου) στους χορούς συμμετείχαν και οι άνδρες της πόλεως. Η συμμετοχή των ανδρών ίσως καθιερώθηκε σε ανάμνηση της νίκης των Σπαρτιατών στη Θυρέα κατά των Αργείων και την κατάκτηση της Κυνουρίας (546 π.Χ.). Τέλος, η εορτή των «Γυμνοπαιδιών» ήταν πολύ σημαντική για τους Σπαρτιάτες και αυτό αποδεικνύεται από τη διασωθείσα πληροφορία ότι οι Σπαρτιάτες δεν διέκοψαν την τέλεση της εορτής ακόμη κι όταν κατά τη διάρκειά της έφθασε η είδηση για την πανωλεθρία του στρατού τους στη μάχη των Λεύκτρων, το 371 π.Χ.
(Πηγή: Βλάσης Γ. Ρασσιάς, «Εορτές και ιεροπραξίες των Ελλήνων», Αθήνα, 1998.)